विदेशको व्यथा - मस्तीमा उडिरहेको जीवन

हरि अधिकारी, इजरायल,
काम खोजीमा विश्वको हरेक कुनामा पुगेका छौं। साउदी कतार, यूएईजस्तै धेरै मुलुक गएका छौ पुगेका छौं। रोजगारीको सिलसिलामा आज हामी इजरायलको तातो घाम खान धेरैजना नेपाली दिदीबहिनीसमेत आएका छौं। यसले धेरैको आर्थिक स्थिति मजबुत हैन, दरिलो बनाएको पनि छ। देशले पनि केही हदसम्म राहत पाएको छ।  यहाँ आउने क्रम लगभग सन् २००१ देखि सुरु भएको होला। इजरायलमा सुसारेको काम गर्नका लागि नेपालीहरू जुन नगण्य मात्रामा थिए र सन् २००४ तिरबाट धेरै मात्रामा हामीहरू यहाँको श्रमिक हुन पाएका छौं। आफ्नो घरको चर्को आर्थिक समस्या समाधान गरेका छौं। यहाँको काम त्यति गाह्रो नि हैन। सजिलो पनि हैन। जे होस्, ठीक नै छ।
'जब धेरै समय विदेशको बसाइ हुन्छ तब याद हुन्छ घर–परिवारको। 'इजरायल बस्दाको दिनहरू मलाई खल्लो होला जस्तो लाग्दैन किनकि विदेशको यात्रा रमाइलो नै हुन्छ। हामीलाई यहाँ भएको कलाकौशल जान्ने मौका मिलेको छ। धर्मसंस्कृति अनि भाषा विविध कुरोलाई हामीले जान्न पाउनु नि सानो कुरो हैन र अर्को कुरा आम्दानी पनि राम्रो भएको छ। म जस्ता धेरै दिदीबहिनी, दाइभाइ छन् यहाँ। उनीहरूले यहाँको चलनको सिको गरेर होला शुक्रबार डिस्को जानु अनि त्यहाँ भेटिएका केटाले केटी साथी र केटीले केटा साथी बनाउने अनि हिजो नेपालको दुःख, घर–परिवार चटक्क बिर्सिएर मोजमस्तीमा झुम्म हुने, जम्ने काम बढ्दो छ।

कस्की श्रीमती कति असल ?

तपाईं आफ्नी पत्नीमा के-के गुणहरू हुनुपर्छ भन्ने ठान्नुहुन्छ भन्ने प्रश्नको उत्तरमा चार युवा पुरुष भन्छन्- ऊ शारीरिक रूपमा आकर्षक होस्, घरको देखभाल गरोस्, हास्यचेतले पूर्ण होस् ।

उनीहरूले आफ्नी पत्नी केमा कस्तो काम गर्छिन् भन्ने कुरो चाहिँ बताएनन् । तर, पत्नीले आफ्नो परिवारको ख्याल गर्नुपर्ने विषयलाई भने उनीहरूले सबैभन्दा पहिलो नम्बरमैै राखे । धेरैजनाले आफ्नी पत्नीले धेरै पैसा कमाउने जागिर खाएको भने रुचाएनन् ।

के यो अरूचिका पछाडि लैंगिक भूमिकाका कारण पुरुषले आफ्नो पुरानो असल दुनियाँ अर्थात् घरेलु संसार रोजेको त होइन ? के पुरुषले वृत्तिमुखी, सशक्त महिलासँग जीवन चलाउनु गार्‍है हुन्छ त ?

एकजना प्रख्यात सञ्चार संस्थाकी पत्रकार भन्छिन्- मेरा केही पुरुष साथीहरू एकदमै स्मार्ट केटीहरूसँग डेटिङमा जान्छन् । तर, अन्त्यमा उनीहरूले कलेज पढी नभ्याउँदैका भर्खरका युवतीलाई बिहे गर्न रुचाउँछन् किनभने उनीहरू ठुल्ठूला जागिर ताक्ने, अत्यन्त बढी वृत्तिमुखी महिलाभन्दा बढी स-साना भावी योजना भएका सामान्य युवती छनोट गर्छन् । उनीहरू बढी छलफल गर्ने, बुद्धि खियाउने, विवाद र बहसमा उत्रनमै बढी समय बिताउने युवती रुचाउँदैनन् । बरु आफ्नो जीवन-डुंगा चलाउने क्याप्टेनका रूपमा श्रीमान् रहोस् भन्ने विचार भएका केटी नै बिहे गर्न रुचाउँछन् ।

दिल्ली विश्वविद्यालयकी समाजशास्त्रकी एकजना रिडरले समाज दिनानुदिन विकसित भइरहेको परिप्रेक्ष्यमा पुरुषहरू आफ्ना व्यस्त जीवनसाथीसँग मिल्ने हिसाबले नभएर अझै उस्तै पुरानोखालको धारणा राख्छन् भन्नेबारेमा अध्ययन गरिन् । यो खासगरी पुरुषको भन्दा बढी महिलाको क्रियाकलाप बढी राम्रो भएको ठाउँमा देखिन्छ । ईष्र्या र अहंजस्ता पक्षले वस्तुतः सम्बन्धमा तिक्तता उत्पन्न गर्छन् । अझ कामकाजी महिला जीवनसाथी हुनुको अर्थ घरेलु कामकाजमा पनि हात बाँड्नु हो र धेरैजना पुरुष त्यस्ता घरेलु काममा अभ्यस्त हुँदैनन् । काम गर्ने समय अर्को एक कारक तत्त्व हो जसमा पुरुषलाई साह्रै गार्‍हो अनुभव हुन्छ । पति-पत्नीबीचको सम्बन्धमा यस्ता धेरै कारक तत्त्वहरूले काम गर्छन् । तथापि कोही-कोही त आफ्नी पत्नीले गरेका काम देखेर गौरवको अनुभव पनि गरिरहेका भेटिन्छन् । त्यसो भए केही मानिस स्मार्ट, स्वतन्त्र र वृत्तिमुखी महिलासँग व्यवहार गर्न अप्ठ्यारो मान्छन् त ?

एकजना सम्बन्ध विशेषज्ञ भन्छन्- केही पुरुष आफ्नी पत्नीले व्यावसायिक रूपमा आफूभन्दा एकदमै बढी राम्रो काम गर्न थाल्छिन् तब आफूलाई चुनौती खडा भएको र असुरक्षितजस्तो सम्झन्छन् । त्यसकारण त्यस्ता पुरुष घरेलु महिला मन पराउँछन् । उनीहरू आफ्नी महिला कामको सिलसिलामा बाहिरू घुम्न गएको, अबेरसम्म अफिसमा काम गरेको र आफ्नो शक्ति प्रदर्शन गरेको देख्न चाहन्नन् । आफ्नी श्रीमती सफल हँुदै गई भने उसले सबै कुरामा नेतृत्व हत्याउने र आफूलाई सम्मान गर्न छोड्लान् भन्ने डरले उनीहरू त्रस्त हुन्छन् ।

अझै पनि आफ्नो आत्मासँग मिल्ने श्रीमान्को खोजमा रहेकी एकजना ३६ वर्षे जागिरे महिला भन्छिन्- मैले भेटेका धेरैजना पुरुष उनीहरूमाथि आश्रति महिला नै उत्तम हुने ठान्छन् । तिनीहरूमध्ये केहीचाहिँ त सुशिक्षित, राम्रो आम्दानी भएकी महिलामा बढी नै अहं भाव हुने हुनाले उनीहरूसँग व्यवहार गर्नु कठिन मान्छन् । मेरा विचारमा सशक्त महिलाले घरेलु विषय र जीवनमा आइपर्ने चुनौतीको सामना गर्न सक्ने हुनाले उनीहरूबाट धेरै फाइदासमेत हुन्छ ।

तर, बदलिँदो समाजमा पुरुषहरूको पुरानो धारणा अझै बदलिएको छैन । के एक सशक्त कामकाजी महिला पत्नीका रूपमा रहनु फाइदाकै कुरो होइन र ?

अमूर्त सम्बादहरु,जगदिश घिमिरेसन्ग

मृत्युको सिलुएट (पाश्र्वछाया) मा उभिएर जगदीश घिमिरेले निकैपटक आफ्नो जीवनको सिंहावलोकन गरेका छन् । सन्ध्यामा अथवा जुनेली रातमा धेरै टाढा डाँडामाथि देखिने वृक्षका आकार, पर्वतका आकार, कुनै वस्तु वा व्यक्तिका आकारजस्तो केही अमूर्त वस्तु देखेका छन् । त्यो अस्पष्ट र भयप्रद भएर उनीअघि निकैपटक उभिएको छ । अस्पतालले भनेदेखिन् नै प्रत्येकपटक आफ्ना जीवनका दिनहरू सकिन लागेको जगदीश घिमिरेले देखेका छन् । उनले त्यो विराट् 'ब्ल्याकहोल' देखिसके । त्यसबाट हुने सम्भावित भय, सन्ताप, दुःखानुभूतिले उनलाई निमेष-निमेषमा छोइरहेको हुन्छ ।

टोल्स्टोयले 'बूढो खोल्सतोमेर' कथामा 'ईश्वरले मान्छेलाई तीनवटा रहस्यको ज्ञानबाट वञ्चित गरेको' बताएका छन् । ती के भने— मानिस जन्मेपछि कसरी सुरक्षित हुन्छ, उसको आयु कति लामो छ र मृत्युको घडी कसरी आउँछ । जगदीश घिमिरेलाई भेट्ने बेला मनमा लागेको थियो, सायद यी तीनै रहस्य खुल्ने भए सृष्टिको स्परूप नै भिन्न हुन्थ्यो । जवानीका जोसमा मान्छेले खोलाका ठूला जँघार पनि तर्छ, दुर्लंघ्य पहाड पनि नाघ्छ । भर्भराउँदो जवानीमा मृत्युबारे कसैले सोच्तैन । नत्र जीवनको मधुरतम रस पनि बाँकी रहने थिएन । त्यसबेला मान्छेलाई लाग्छ— यत्तिकैमा पुग्छ होला, मर्नेहरू मरिरहून्, म अमर छु । त्यसबेला शरीरको नश्वरता र क्षणभंगुरता पनि मान्छेले बिर्सेकै हुन्छ । जगदीश घिमिरेको जवानी सिद्धिएको धेरै भयो । यस बुढ्यौलीमा आएर उनले सुनाए— कसैको जीवनको टुंगो छैन, तर मेरो जीवनको टुंगो छ ।

जगदीश घिमिरेले अमेरिकाको ओक्लोहामा सहर पुगेपछि थाहा पाए— मलाईर् मल्टिपल माइलोमा क्यान्सर छ । त्यसै दिन उनको ढाड फ्रयाक्चर भयो र उनी हलचल गर्न नसक्ने गरी ढले । बाँकी जीवन ढलेरै बिताउनुपर्ने बाध्यताको त्यो पहिलो दिन थियो । 'हामी अमेरिका जाँदा जति उत्साही थियौँ, त्यहाँबाट फर्किंदा त्यसभन्दा हजारौं गुणा दुःखी थियौँ,' उनले सुनाए— 'म बाँचुन्जेल त्यो दिन बिर्सन सक्नेछैन ।' त्यसबेला डाक्टरले यिनको बाँच्ने आयु पनि तोकिदिए—'तीन-चार वर्ष । त्यसमा केही घटी-बढी हुनसक्छ ।' बढी भए त राम्रै भो । तर, घटी भयो भने ? उनी यही सोचेर तर्सिन्छन् ।

अब जगदीशका बालकझैँ नांगिने दिन पनि सुरु भए । नर्सहरूले ओछ्यानमै दिसा, पिसाब गराइदिन्थे, दिनको दुईपटक नुहाएर लुगा फेरिदिन्थे । खुवाउँथे । 'त्यही बेलादेखि म महिनौँसम्म अस्पताल र घरका सहायकका अगाडि निर्वस्त्र भएँ ।' मृत्यु पनि निर्वस्त्र भएर यिनको अगाडि आएको थियो । कुन बेला टपक्क टिपेर लैजान्छ के पत्तो ? रोगले मृत्युको निम्तो दिएको बेला यिनको मनमा के कुरा खेले हुन् ? 'त्यस रोगको पीडा म बताउन सक्तिनँ । एक दिन मर्नु त छँदै छ । यतिसारो पीडित भएर मरिजानु निको होइन,' उनले सुनाए, 'अन्ततः मृत्यु दुःखद होइन । रोएर बाँच्नुभन्दा रुवाएर जानु निको हो जस्तो लागेको थियो ।'

डाक्टरले बाँच्ने आयु तोकिदिए यता उनका सबै दिनरात अस्पतालको झ्यालखाना, कोठाको कठघरा र ओछ्यानको पिँजडामा बितिरहेका छन् । उनी अचानक जीवनको सबैभन्दा उज्यालो प्रकाशबाट एकाएक साह्रै अँध्यारो अन्धकारमा पुगे । त्यसबेला यिनलाई हेर्न भएजतिका आफन्त आउँथे, रुन्थे र स्तब्ध हुन्थे । आँखाबाट बरर्र.... आँसु खसाल्थे । थरीथरीका उपचार गर्न सल्लाह दिन्थे । 'उपचारका क्रममा म त्यो दन्त्यकथाको राजकुमारजस्तो भएको थिएँ, जसलाई टुनामुना गरेर मन्त्रेको अक्षताले हिर्काएर भेडो बनाइएको थियो । अनि, त्यो राजकुमार एकोहोरिएर टुना गर्नेको पछि लागेर हिँडेको थियो रे,' जगदीशले सुनाए, 'त्यो भेडोजस्तै खुरुखुरु मानेर मैले थरीथरीका उपचार गरेँ र सबैको चित्त बुझाएँ । मेरो चित्त भने समयले नै बुझाउनेछ भन्ने सोच्थेँ ।'

आज उनी मृत्यु कुरिरहेका छन् । टाढा उभिएको मृत्युको छाया नजिकै देखिरहेछन्, त्यो भयप्रद मुद्रा अघिल्तिर आफ्ना केही कथाव्यथा लेखिरहेछन्, सारा मनोभाव घोप्ट्याएर । चेखबको एक पात्रले आफ्नो हृदय अनेक पीडाले भरिएपछि अरू कोही नपाएर आफ्नै घोडासँग आफ्ना दुःख र वेदना कहेजस्तो, उनी अक्षरहरूलाई आफ्ना दुःखका कथा भनिरहेछन् । मलाई पनि आफ्नो मृत्यु चिन्तन सुनाइरहेछन् ।

काल त निष्ठुर हुन्छ । मृत्युचेतनाले हाम्रा सारा सुख समाप्त गरिदिन्छ । सोसिल रोड्सले मर्ने बेला भनेका थिए— 'यति मात्र गरियो, कत्रो बाँकी रह्यो ? सबैको त्यस्तै हो ।' मृत्युको पूर्वाभासले मानिसको भावनामा ठूलो परिवर्तन ल्याइदिन्छ । हामीले यस समाजमा यो कुरा अनुभव गरेकै छौँ । मन दान, धर्म, पुण्य गर्ने, यश-कीर्तिका कामपट्ट िजान्छ । टमस मानले भनेका छन्, 'मृत्युका बारेमा धार्मिक दृष्टिले चिन्तन गर्नु जीवनको अभिन्न पक्ष हो ।' जगदीश घिमिरेले पनि मृत्युको चिन्तन धार्मिक दृष्टिले गरे । गाउँ रामेछापको जग्गादान गरे । 'अब बाँचिँदैन भन्ने लाग्यो । मृत्युको अड्कल गर्दा लेनदेन टुंग्याउनुपर्छ भन्ने लाग्यो । मन्थलीमा भएको जग्गा केही दान गरेँ, त्यतिले मात्र पनि मनमा सन्तोष मिल्यो । शून्य, एकान्त जस्तो भयो,' उनले सुनाए ।

अहिले त जगदीश निकै तंगि्रएका छन् । पहिलेजस्तो दुःखी छैन समय । मर्छु जस्तो लागेको छ ? 'अहिले पो केही तंगि्रएँ, के थाहा कहिले मर्छु ? सबै मृत्युका मुखमा छन् । तर, यति थाहा छ चाँडै मर्नेछु,' जगदीश यति सुनाउँदा निकै भावुक भएका थिए । मृत्युलाई नजिकबाट देखेका जगदीशलाई मृत्युको अभिलाषा पनि छ होला ? 'छैन, त्यो त स्वाभाविक प्रक्रिया हो नि,' उनले भने, 'थला परेर, कुहिएर बस्नुभन्दा मर्नु ठीक हो । लामो समय बाँचौँ भन्ने पनि छैन ।'

जगदीशले अहिले चोभार डाँडाको आफ्नो घरमा बसिरहँदा धेरैपटक माइलोमा हुनुपूर्व र अहिलेको अवस्था दाँजेका छन् । र फेला पारेका छन्, मात्र शून्य, भयप्रद समय । आफ्नै घरका चोटा-कोठाले पनि कहिलेकाहीँ यिनलाई तर्साउँछन् । उनले धेरै कुरा दाँजेका छन् पहिले र अहिलेमा । पहिले जीवनमा रस हुन्थ्यो । रमाइलो हुन्थ्यो । तर, अहिले जीवन फेरिएको उनले देखेका छन् । जीवनका ती रमाइला दिन अहिले आँखाभरि नाच्छन् मात्र । उनले फेला पारेका छन्—मात्र नीरस र चिच्याटलाग्दो समय । जीवनका धेरै इन्द्रधनुषी रङबाट धुलोमा पछारिएका उनी जीवनमा अहिले कुनै रङ देख्दैनन् ।

मृत्युशय्यामा रहँदा कवि लेखनाथ पौड्यालले लेखेका थिए—

यो दुःख भोग्ने परमेश्वरै हो
यो देह उसको रहने घरै हो ।
यो भत्कँदा दुःख अवश्य मान्छ
सुटुक्क सामान लिएर जान्छ ।।
त्यसैगरी मृत्युशय्यामा छट्पटिँदा जगदीश घिमिरेले पनि आफ्नो कथा लेखे— अन्तर्मनको यात्रा । कृतिमा मृत्युबोध, मृत्युचिन्तन, मृत्युप्रतिको समर्पणभाव लेखे । मृत्युको अनुभूति गर्दा अहिले पनि निकै भयप्रद लाग्छ जगदीशलाई । जुन कुरा अवश्यभावी छ, त्यसैप्रतिको भय कति त्रासद । यसरी लेखकले आफ्नैसामुन्ने मृत्यु उभिएको छर्लंगै देख्दाको मनोभाव कस्तो होला, म कल्पना पनि गर्न सक्दिनँ । के मृत्यु प्रकाशमान् हुन्छ ? 'देखिँदैन मृत्युलाई । कहाँ हुनु प्रकाशमान् ?' उनले सुनाए । जे भएको छैन त्यो अतिरेक पि्रय हुन्छ । तर, जगदीशलाई मृत्यु पि्रय लागेन रे ! 'यो स्वाभाविक प्रक्रिया हो । बरु आँखामा आफन्त आए, आफ्नो गाउँ लहरै आए । तर, पि्रय लाग्नेगरी मृत्यु आएन,' उनले भने ।
मृत्यु प्रबल हुँदै आएपछि पनि जगदीशमा लेख्ने कुरा धेरै थिए । सम्भावना पनि धेरै थिए । उनको पूर्वार्द्धको जीवनले त्यही भन्छ । हृदयभित्र कुनै कुनामा तृप्त हुनेगरी साहित्य पढ्ने, लेख्ने धोको छँदै थियो । आफूअगाडि उभिएको अँध्यारो उनले अक्षरहरूमा पोखे । अँध्यारामा बलेको झिल्कोझैँ, राँकोझैँ उनका अक्षरहरू बलेका छन् । कुराकानीमै पनि घिमिरे एक गम्भीर, दार्शनिक तहमा ओर्लिन्छन् । पहिलेका चालभन्दा फरक, आफ्ना पारिवारिक र पि्रयजनभन्दा प्रेमपूर्ण बोली र दृष्टिको आशामा अल्झेका, असहाय हुँदै गएका, 'डिस्टब्र्ड मुड' अर्थात् खल्बलिएको मुद्रा लिएर हतप्रभ स्थितिमा जगत्को अन्तिम रहस्यको चिन्तनमा डुबेजस्ता देखिएका छन् घिमिरे ।
जगदीशलाई मृत्युले कुनै एकदिन दाउ हान्छ जस्तो लाग्छ । 'दाउ हान्छ तर, थाहा हुँदैन । जन्मसँग मृत्यु छ । जीवनसँग गाँसिएको छ मृत्यु,' उनले भने । मृत्यु अँध्यारैमा पनि आउन सक्छ । जगदीशले भनी पनि सके— मृत्यु प्रकाशमान् हुन्न, अन्धकारमय हुन्छ । अन्धकारको आकृति कहाँ छ र ? 'मर्नु पनि अन्धकारजस्तै हो । त्यो आफैँ कुरिन्छ,' उनले भने, 'अँध्याराकै बीच लैजान्छ ।' जीवनको निचोडजस्तो दर्शन सुनाए उनले— 'सन्तुलन चुँडिएपछि, आत्मबल फुस्केपछि के गर्नु र ?'
जीवनको चौतारीमा आँखा बिछ्याएर टाढासम्म हेर्दा मृत्यु कुन स्थानमा पाएका छन् घिमिरेले ? उनले पनि पारिजातले शून्यबोध गरेजस्तै सुनाए—'मान्छे जन्मियो अर्थात् मृत्यु जन्मियो । आफ्नो मृत्यु मान्छेले देख्दैन । समयले निर्धारण गर्छ मृत्यु । सायद मृत्यु आत्महत्या गरेर आफूलाई सिध्याउनेले मर्नुअघि देख्छन् ।' उनलाई लाग्छ— मृत्युले कसैलाई टिपेर लैजान संकोच मान्दैन । 'मृत्यु समय हो । आफैँ बग्दोरहेछ,' उनले भने । जगदीशलाई के लाग्छ, जीवनको अन्तिम विन्दु नै मृत्यु हो वा त्यसभन्दा पछि पनि केही छ ? 'मरेको मान्छे त मरिगो नि ! त्यो मान्छे आफ्नो कृतिमा अमर रहन सक्छ । ऊ अमर हुनुको लाभ बाँच्नेहरूलाई छ । नत्र त अन्तिम विन्दु नै मृत्यु हो ।' बरु मान्छे शिथिल भएपछि, मर्ने चाहना बलियो भएर आउँछ भन्छन् जगदीश । 'त्यस्तो बेला मान्छेले आफैँ काल आओस् र टिपेर लैजाओस् भन्छ,' उनले सुनाए ।
मान्छे जति बूढो हुँदै जान्छ, मृत्युको भय पनि बलियो हुँदै आउँछ, होइन र ? 'मृत्युको भय हुनैपर्छ भन्ने जरुरी छैन । यो त यथार्थको स्वीकृति हो । आफैँले अनुभूति गरेको हो मर्छु भन्ने । मर्नु लेखेको रहेछ, मरिन्छ भन्छ मान्छेले,' उनले भने । त्यसो भए मृत्युको मुखबाट बाँचेर आउँदा कुनचैँ शक्तिशाली रहेछ जस्तो लाग्यो त, समय कि जीवनको त्यान्द्रो ? 'समयले जन्माउँछ । साइत हो समय । समयमा जीवन हुन्छ । समयले मार्छ । त्यो समय काल हुन्छ । जन्म, बालापन, यौवन, प्रौढावस्था, मृत्यु— सबै उही समयका फरक नाम र पर्याय हुन् । सबै समय उही हो, एकै हो,' उनी दार्शनिक चेतनामा भन्दै गए— 'जीवन बाँच्नुको अर्थ मर्नु हो । समय अस्तित्व मात्र होइन, सँगसँगै एकैपटक अस्तित्व र अस्तित्वहीनता समेत हो । समय कुनै राम्रो, कुनै नराम्रो हुँदैन । जन्म सुसमय, मृत्यु कुसमय होइन । उही एउटै समय सृष्टि, स्थिति र प्रलय अर्थात् जन्म, जीवन र मृत्यु हो । यसमध्ये कुनै समय मान्छेका लागि उत्सव हुन्छ, कुनै समय शोक । समय यथार्थ हो । त्यसैले जीवनको त्यान्द्रो नै समय हो ।
त्यही शक्तिशाली छ ।' उनलाई बाँच्नु जीवनको अल्पकालीन समाधान हो अनि मर्नु दीर्घकालीन समाधान जस्तो लाग्छ ।
मल्टिपल माइलोमाले आफूलाई गाँज्दै ल्याउँदा जीवनका अर्थपूर्ण दिनहरू आँखामा नाचिरहे । 'फर्केर हेर्दा जीवनका कुनै पनि दिन अर्थहीन लागेनन् । यो जीवन नै रहस्य रहेछ । सुख-दुःखका दिनहरू एक-एक गरी आँखामा आए । झसंग भएँ, कति टाढा आइपुगिएछ जीवनमा जस्तो लाग्यो । निकैबेर टोलाएर बस्थेँ उपचारका दिनहरूमा,' उनले भने । उनलाई मृत्यु बलवान् हुँदै आउँदाका ती दिनहरू बेथितीसँग गुजारिए, अर्थहीनसँग बिताइए, मूल्यहीनसँग कटाइए भन्ने लाग्दोरहेनछ । 'अर्थहीन भएनन् ती दिनहरू, बरु दुःख र अप्ठ्याराका दिन थिए,' उनले भने । त्यसो त जगदीशलाई दुई पाइला हिँड्न अहिले पनि निकै सास्ती हुन्छ । अहिले पनि कम्मरमाथि फलामकै पेटी बाँधेर बस्नुपर्छ । 'तैपनि, निकै भाग्यमानी रहेछु जस्तो लाग्छ,' उनले सुनाए ।
त्यसबेलाका सबै रात मर्छु भन्ने भयले गुजारिए होलान् । हरेक बिहान झुल्कने जाज्वल्यमान् सूर्यको पछिल्तिर अँध्यारोको अत्यासलाग्दो प्रताडना छैन ? 'राति आकाशमा थोरै प्रकाश लिएर झुल्कने जूनले पनि बाँच्ने शक्ति दिन्थ्यो । अस्पतालको बेडनजिकैको झ्यालबाट बाहिर म शीतल चन्द्रमा हेर्थें,' उनले सुनाए, 'त्यसले बाँच्ने इच्छा अझ प्रबल भएर आउँथ्यो । बरु साह्रै कालो अँध्यारो रातसँग भने निकै डर लाग्थ्यो ।'
उनलाई अझै पनि आफ्ना आँखैअगाडि मृत्यु सल्बलाइरहेभै"m लाग्छ र त्यसले अहिले पनि तर्साउँछ । तैपनि, उनले मृत्युलाई 'जीवन र दुःखको समापन' ठानेका छन् । 'यो आफ्नो अधीनमा रहँदैन,' उनले सुनाए । मृत्युसँग कहिल्यै माया पलाएन । 'जीवनप्रति मात्र माया हुँदोरहेछ,' उनले भने । स्वेच्छिक मृत्युवरण गर्नु संसारलाई अनादर गर्नु, जीवनलाई नै अनादर गर्नु हो ? 'ठीकै हो स्वेच्छिक मृत्यु । कोही जीवन समाप्त गर्ने कुरा सोच्छ भने त्यो जीवनप्रतिको अनादर होइन । बरु आदर गरिएको हो, आफू बाँचेको समयलाई,' उनले भने । उनलाई अभाव, आवेश, क्रोध, रिसले मृत्युसँग प्रेम गर्छन् जस्तो लाग्छ । 'प्रेमले पनि मार्न सक्छ मान्छे । प्रेम र मृत्यु सँगै आउँदारहेछन्,' उनको जीवनभरिको एक महत्त्वपूर्ण सिकाइ यस्तै रहेछ ।
देवकोटा, युद्धप्रसाद, हरिभक्त, पारिजातहरूले अभावै-अभावमा मृत्युवरण गरेका थिए । त्यस्तो मृत्युको अनुभव कस्तो हुँदो हो ? भन्छन्, 'पीडादायक हुन्छ नि ! देवकोटा, हरिभक्त, पारिजात । यिनको त समय नै अभावको थियो । जिन्दगीभरि अभाव भोगे उनीहरूले । उनीहरू र मबीच फरक बस् यत्ति हो, म अभाव र गरिबीमा मर्दिनँ ।'
जीवन धेरै दुखेको छ । इतिहास दुखेको छ । अब त शान्ति पाए हुन्थ्यो । कतै एउटा शून्यमा विलीन हुन पाए हुन्थ्यो भन्ने लागेन ? 'शून्यमा विलीन हुन पाए हुन्थ्यो जस्तो एकपटक लागेको थियो । बिरामी भएपछिको कुरा हो । म दिल्लीको रेल्वे स्टेसनमा थिएँ । त्यो रेल हुँइकिएर आउँदा त्यही रेलको लिगमा बसौँ र मृत्यु अँगालौँ जस्तो लागेको थियो । तर, आँखाअगाडि के अर्कै कालो वस्तु आएर बसेझैँ लाग्यो, सायद माया पो लाग्यो कि जिन्दगीको ?' उनले भने ।
जगदीशले जिन्दगीको कुनै अर्थ खोजेनन् । बरु बिरामी हुँदा थलिएर बाँच्नुपर्ने बाध्यताविरुद्ध अर्को बाध्यता (साहित्य) टिपेर मुक्त हुन खोजे । बीचमा चटक्कै त्यागिसकेको साहित्य-सिर्जनमा लागे । गाउँघर, आफन्तको माया खोजे र जीवन दुःखेको पीडाले छट्पटाइरहे । अब जगदीशले कसैलाई रिझाउनु छैन, कोही रिसाउला भन्ने पनि छैन । बरु एउटा निचोड फेला पारेका छन् उनले— 'जीवन छ र नै मृत्यु पनि अस्तित्वमा छ ।'

उमेरमा जिन्दगी जति गुलियो भए पनि अहिले जिन्दगी अमिलो र नमीठोपन मात्रै भेटाएका छन् उनले, साँच्चै अमिलो । छुट्नेबेला उनले सुनाए, 'मेरो जीवन काठमाडौंको फोहोरमा बित्यो । त्यसैले अमिलो लाग्यो यो जिन्दगी । म मरेपछि मेरो खरानी मेरा पुर्खाको थलो, मेरा स्वजन माझी, मझिनीहरू र मलगायत सबैको साझा, मन्थलीको तामाकोसी र सुकाजोरको सफा दोभानमा बगाइदेऊ । तर, खरानी छरेर तामाकोसीको सफा पानी नधमिल्याउनू । मेरो खरानी मन्थलीको कुनै पाखामा छरिदिए पनि हुन्छ ।'

spkt.deepak@gmail.com

साबधान "विवाह पूर्वको सम्बन्धलाइ नदोहराउनुहोस "

विवाह पछि पहिलेको प्रेमी वा प्रेमिकासँग भेट हुन सक्छ। तर यस्तो भेटलाइ साधारण भेटमा नै सीमित नराखेमा यसको परिणाम दुखद हुन सक्छ। तसर्थ विवाहपछि आफ्ना विगतमा भएका सबै प्रेम प्रसंगलाई भूतकालमानै राख्न अत्यन्त जरुरी छ।
तर यो भनाइ वास्तविक जीवनमा धेरै कम मात्रामा मात्र लागु हुन्छ। मानिसहरु आफूलाई जतिसुकै नियन्त्रणमा राखे पनि विवाह अगाडिको प्रेमी वा प्रेमिकासँग भेट हुनासाथ " प्रेम तथा युद्धमा सबै ठीक हो " भन्ने उखानलाइ सम्झने गर्नाले खाफ्नो भविष्यलाईनै दाउमा लगाउन पछि हट्दैनन्।
हुन पनि मानव भएको नाताले विवाह अघिको प्रेमी वा प्रेमिकासँग भेट हुनासाथ मनमा ठूलो हलचल हुन्छ जसलाई नियन्त्रणमा राख्न त्यति सजिलो अवश्य पनि छैन तर यसलाई नियन्त्रणमा राख्नु अति आवश्यक छ भन्ने कुरामा दुई मत हुन सक्दैन।
अतीतलाई बिर्सन त्यती सजिलो अवश्य नै छैन तर समयको महत्वलाई मनन गर्दै यसलाई बिर्सदैजानमानै सबैको भलो हुन्छ भनेर सधै सम्झनु पर्छ।
जीवनको कुनै मोडमा अचानक तपाईको भेट आफ्नो पूर्व प्रेमी वा प्रेमिकासँग भएमा पुराना घाउहरु बल्झन सक्छ, तब तपाईलाई उनको वर्तमानबारे जान्ने ठूलो उत्सुकता हुन्छ तर तपाईको यस कदमले तपाईको यस कदमले तपाई तथा उनको वर्तमानलाई ठूलो असर पर्ने वास्तविकतालाई बुझेर यस अवस्थाबाट पन्छिन सक्नुपर्छ।
जब आफ्नो पूर्व प्रेमी वा प्रेमिका संग अचानक भेट हुन्छ तब तपाईलाई आफ्नो विगतका यादहरु ताजा हुन जान्छ। तपाईले पहिले आफ्नो जीवनमा गरेको प्रेमका पलहरु आँखा सामु आउन थाल्छ यसले गर्दा तपाईलाई विस्तारै विगततिर फर्कन मनलाग्न सक्छ तर यस्तो समयमा आफूलाइ संयममा राखी वर्तमानलाइ अगांल्नुनै राम्रो हुने तथ्यलाइ संधै सम्झनसक्नु पर्छ।
लामो समय पछि आफ्नो पूर्व प्रेमी वा प्रेमिकासंग भेट भएपछि यसलाइ वर्तमानसँग दाज्नु हुदैन। विना जिम्मेवारी जवानीमा गरेको संगत र जिम्मेवारीका साथ निभाउनुपर्ने वैवाहिक जीवनमा ठूलो भिन्नता हुन्छ।
यसरी तुलना गर्दा मानिसहरु समयको महत्वलाई बिर्सने गर्छन किन कि मानिस विवाह अगाडि तथा विवाह पछाडि एउटै रहन सक्दैन। विवाहपछि मानिसमा ठूलो जिम्मेवारी आउँछ, तब मानिसले सामाजिक रहन सहनलाई अंगाल्नु पर्ने हुन्छ।
विवाह अगाडि गर्न सक्ने कतिपय कामहरु विवाहपछि सम्भव हुदैन। लवाई, खवाई, हिडाई यसका प्रत्यक्ष उदाहरण हुन। यसले गर्दा विवाहपछि यस्तो तुलनामा धेरै जस्तो अवस्थामा विवाहपूर्वको साथीमा बढी गुण देखापर्ने हुन्छ।
मानिसले जब जब विवाहपूर्वको सम्वन्धलाई दोहराउन थाल्छ तब तब उनको व्यवहारमा परिवर्तन आउन थाल्छ।
बहाना बनाएर घरबाट बाहिर जान थाल्ने, एक्लै बजारमा किनमेल गर्ने, घरमा खाना नखाने, राम्रोसँग बोल्न छोड्ने, कतै हराएको जस्तो हुने लक्षण तपाईमा आउन थाल्छ। यसबाट तपाईको जीवनसाथीलाई तपाईप्रति शंका उठ्न थाल्छ। यसबाट तपाईको वैवाहिक जीवनमा कटुता आउन थाल्छ। तपाईले जति कोशिस गरेता पनि यी दुईलाई तपाई सन्तुलनमा राख्न सक्नु हुन्न, यसले तपाईको वैवाहिक जीवनलाई तहसनहस पार्छ। एक अर्कामा अविश्वास जाग्न थाल्छ, यसैले समयमा नै यस्तो स्थितिबाट मुक्तहुन सक्नुमा नै सबैको विजय हो भनेर सम्झनु पर्छ।
यी सबै कारणले गर्दा हरेक मानिसले आफ्नो विवाहपूर्वको सम्बन्धलाई बिर्सनु अति जरुरी छ । यसले भावनात्मक रुपमा फेरी एक अर्कालाई नजिक्याउने प्रयास गरेतापनि यसबाट बच्नुमा नै सबैको भलो हुन्छ भनेर सम्झनु अति जरुरी छ।

कबिता

यो कस्तो भिड हो ? जन्ती हुन कि मलामी
भिच्छुहरुले दिदै छन् अगुलिमारलाई सलामी

रातमा नाङगै नाचछन, कोही आए करङ भाचछन
बिहान गेरु बस्त्रमा जप्छन, बुद्म सरणम गच्छामी

मुर्दा सान्ती छ सहर अचेल ,चकमन्न छ गाउघर
आधी बेरी मात्र होईन ,आउदै छ बिध्बन्सको सुनामी

साईनबोर्ड झिक,गुन्टा कस,भाग भाग
भलादमीहरु आउदैछन, बनाउन नया नेपाल